Merkez Bankaları ve Görevleri

Merkez Bankası, para politikalarını yöneten, bankaları düzenleyen ve ekonomik araştırmalar gibi çeşitli görev ve hizmetleri bulunan bağımsız, ulusal bir kuruluştur. Bir merkez bankasının en önemli görevleri, söz konusu ülkenin ulusal parasını dengede tutmak, işsizliği azaltmak ve eflasyonu önlemektir.

Merkez bankalarının çoğu, üye bankaların katılımıyla oluşturulmuş bir kurul tarafından yönetilir. Bir merkez bankası başkanı, ülkenin yöneticisi tarafından atanır ve yasama organı atanan kişiyi onaylar. Bu, merkez bankasını, ülkenin uzun vadeli hedeflerine uyumlu kılar. Aynı zamanda, merkez bankasının günlük işlemleri, politik etkiden bağımsızdır.

Para Politikası

Merkez bankaları, finansal sistemdeki likitideyi kontrol ederek, ekonomik büyümeyi etkiler. Bu amaca ulaşmak için de üç faklı, para politikası aracına sahiptir:

1. Merkez bankası, üye bankalara rezerv şartı koyar. Bu şu anlama gelir: Her banka, her akşam belli bir miktar nakiti yedekte hazır tutmalıdırlar. Böylece, bankaların verebileceği borçlar kontrol altına alınır.
2. Serbest piyasa operasyonları yapabilir. Üye bankalardan, tahviller alıp satabilir. Böylece, yedek para tutma gereksiniminde bir değişiklik olmadan, eldeki nakit miktarı değiştirilebilir. Bu tarz bir uygulama merkez bankaları tarafından, 2008 ekonomik krizinde devreye sokulmuştu. Bankalar, devlet tahvilleri ve ipoteğe dayalı menkul değerler satın alarak bankacılık sistemini dengede tutmuştu.
3. Üye bankaların ücretlendirdiği faiz oranlarını hedefler. Yani piyasadaki faizle tutarlı olmaya çalışırlar. Faiz oranlarını yükselmek büyümeyi yavaşlatır. Bununla beraber eflasyonu düşürür. Bu para politikası, daraltıcı politika olarak bilinir. Faizdeki düşüşler, büyümeyi uyarır, resesyonu (durgunluk) engeller. Bu politikaya da genişlemeci politika denir. Örneğin, Amerikan Merkez Bankası, son dönemde sürekli faiz arttırımı yapmaktadır.

Özetle merkez bankaları, ülkelerin para politikalarına yön veren kuruluşlardır. Bağımsız olmaları gerekmektedir. Verdikleri kararların piyasa üzerinde büyük etkileri vardır.

Merkez Bankası Tarihçesi

İlk merkez bankası, İsveç tarafından 1668 yılında, Riks’de kuruldu. İngiltere Bankası (The Bank of England), 1694 yılında kuruldu. Napolyon, Banque de France’ı (Fransa Bankası), 1800 yılında kurdu. 1913 yılında Amerikan kongresi tarafından FED (Federal Reserve) kuruldu. Canada Bankası, 1935 yılında, Alman Bundesbank, İkinci Dünya Savaşın’ndan sonra tekrardan kuruldu. 1998 yılında, Avrupa Merkez Bankası kuruldu. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’da 3 Ekim 1931 yılında kurulmuştur.